Van Veenhuizen tot vluchtelingenopvang in Ter Apel
De welvaart waarin wij vandaag leven heeft ons veel gebracht: comfort, zekerheid, en de mogelijkheid onszelf te ontplooien. Maar diezelfde welvaart heeft ook een keerzijde. Ze lijkt ons minder tolerant te hebben gemaakt voor mensen die meer aandacht, tijd en energie vragen. Wie kwetsbaar is of niet volledig kan meedraaien, wordt steeds vaker doorverwezen naar specialisten en instituties. Zo wordt de zorg uitbesteed en kan de rest van de samenleving zich gemakkelijk onttrekken aan de verantwoordelijkheid voor degenen die het minder goed hebben.
De rode draad in deze geschiedenis is dat uitsluiting vaak werd verpakt als vooruitgang of beschaving, maar in feite neerkwam op ontkenning van gelijkwaardigheid. Het misplaatste idee dat sommigen beter weten wat goed is voor anderen, wortelt vaak in de scheiding tussen arm en rijk. Wie rijkdom als puur eigen verdienste ziet, loopt het risico te vergeten dat omstandigheden, kansen en collectieve structuren minstens zo bepalend zijn geweest. Zo ontstaat het beeld dat de welvarende klasse het recht heeft zich te onderscheiden en boven anderen te plaatsen.
In onze tijd zien we dezelfde spanningen terug bij de opvang van oorlogsvluchtelingen en migranten. Hun komst vraagt veel tijd, geld en inspanning, terwijl een deel na verloop van tijd weer terugkeert naar het land van herkomst. Dat leidt bij sommigen tot de ervaring van zinloosheid. Daar komt bij dat er tussen de vluchtelingen ook oorlogsmisdadigers of criminelen proberen te schuilen. Die enkelen zetten het wantrouwen op scherp, waardoor hele groepen verdacht worden gemaakt en de bereidheid tot opvang afneemt.
Het probleem wordt nog verergerd door de woningnood. Nederland heeft te weinig huizen om zowel eigen burgers als nieuwkomers te huisvesten. Die schaarste hangt nauw samen met de stikstofproblematiek, die op zijn beurt het gevolg is van een veel te grote veestapel en een landbouwmodel dat nauwelijks nog ruimte laat voor ecologische en sociale belangen.
De druk van deze omstandigheden wordt versterkt door sociale media. De voortdurende stroom van beelden en berichten roept een gevoel van overbelasting op, waardoor het moeilijker wordt empathie vast te houden. Wie aandacht vraagt, wordt al snel gezien als hinderlijk.
Wat op het spel staat, is niet alleen de positie van kwetsbare groepen, maar ook de menselijkheid van de samenleving als geheel. Wanneer we afhankelijkheid en zorg zien als storend of lastig, verliezen we het besef dat kwetsbaarheid een gedeelde menselijke conditie is. Niemand is volledig zelfredzaam; ieder mens kan in de loop van het leven in een positie komen waarin hij of zij anderen nodig heeft.
De weg vooruit ligt in herwaardering van onderlinge betrokkenheid. Dat vraagt niet om het afschaffen van professionele zorg of georganiseerde opvang, maar wel om het herstellen van nabijheid: persoonlijke ontmoeting, aandacht en erkenning. In plaats van te denken dat instituties de zorg en opvang “regelen”, zouden we zelf kleine, maar wezenlijke gebaren van solidariteit kunnen maken.
Welvaart hoeft ons dus niet onverschillig te maken. Ze kan juist de ruimte scheppen om verantwoordelijkheid te nemen, mits we bereid zijn de grenzen van onze eigen comfortzone te verleggen en het ongemak van afhankelijkheid niet uit de weg te gaan. Alleen zo kunnen we voorkomen dat we opnieuw dezelfde fouten maken.
Wie pleit voor het stoppen van immigratie kan zichzelf de vraag stellen: ben ik bereid om de opvang in de regio te financieren, zodat mensen die huis en haard ontvluchten toch bescherming krijgen? Want of we nu hier of elders verantwoordelijkheid nemen, de keuze is nooit óf we zorg dragen voor kwetsbaren, maar hóe we dat doen.
Het vraagt om een houding van evenwaardige openheid: niet vanuit superioriteit of paternalisme, maar vanuit het besef dat ieder mens recht heeft op erkenning. Dat kost tijd, energie en soms offers, maar juist daarin schuilt de ware beschaving.
Op mijn