Rustend in balans en zelftransformatie

In het tijdschrift InZicht voor Non-dualiteit en Zelfonderzoek heeft nummer 3 van 2021 als thema “Pijn en lijden”. In dat nummer een artikel van Joan Tollison met als titel “‘Het goede doen’ heeft geen specifieke vorm”.

We kunnen anderen niet dwingen om het leven hetzelfde te zien als wijzelf. Er is weinig consensus over het aanpakken van onrecht, het voorkomen van ongelukkige gevoelens of hoe het ‘goede moet worden gedaan’. Mensen hebben niet allemaal hetzelfde zelfinzicht en niemand kan daarnaast zichzelf ten diepste echt leren kennen. Hoe kun je het beste omgaan met deze onzekerheid en ongelijkheid wanneer je jezelf en andere mensen zaken ziet doen die jij schadelijk vindt. Mensen kennen vrijheid en kunnen een vrije wil worden toegeschreven, maar die vrijheid levert niet automatisch vrijheid van pijn en lijden, laat staan geluk of liefde op. Ook zelf maken wij fouten die we niet meer ongedaan kunnen maken, maar waar we wel van kunnen leren.

Joan citeert Susan Murphy, die schrijft in haar boek Upside-Down Zen het volgende.
“Het is een zeer wrede wereld; hemel en aarde zijn genadeloos …. Wat ons brengt bij het gegeven dat dit wonderbaarlijke leven ons dit leven ook ontneemt …. We moeten aanzien en verduren dat dingen voor onze ogen verscheurd worden … Hoe krijg je het voor elkaar om de zegening los te zien van de vervloeking? Hoe overstijg je het actiereactiepatroon waaraan we allemaal geketend lijken te zijn en hoe kun je een vervloekte situatie ombuigen naar een sterke eenvoudige zegening? … Alleen maar door precies midden in de chaos helemaal te rusten”.

Tollison. “Wij mensen hebben deze mogelijkheid – niet op commando of door onze eigen wil – om ons bewust te worden van de schade en de pijn die we veroorzaken, om berouw te hebben, te veranderen en te kiezen voor liefde. Dit is onderdeel  van onze menselijke natuur – om onszelf te transformeren. En dientengevolge hebben we politieke bewegingen en spirituele stromingen. Dit zijn ook natuurlijke bewegingen, net als het lichaam dat een infectie te lijf gaat of het ecosysteem dat zichzelf herstelt. Zowel politiek activisme als spiritualiteit heeft iets te maken met de alchemie van hoe we lijden omvormen tot liefde”.

Tot zover citaten uit het tijdschrift InZicht, dat te vinden is op https://inzicht.org.

Voor Joan Tollison is onvoorwaardelijke liefde onze Ware Aard. Door ons te concentreren op onvoorwaardelijke liefde en mededogen, kunnen we ons valse zelf transformeren en onze ware aard realiseren. Dit kan worden bereikt door meditatie, zelfreflectie, en het loslaten van oordelen en beperkende overtuigingen.
Kiezen voor liefde betekent niet dat we voortdurend in verbinding (willen) staan. Het betekent ook dat we uit liefde ons losmaken van anderen bij wie de verbinding verworden is tot een gevangenis.
We kunnen onszelf niet volledig kennen, maar wel onze zelftransformatie of zelftranscendentie bewust inzetten. Daarmee erkennen we dat we onderdeel zijn van een overstijgende eenheid; in het Taoïsme: het erkennen van niet-twee zijn met alle levende wezens. Uit praktische overweging maken we onderscheid, maar we beperken neigingen om te oordelen.
We kunnen onze energie richten op het vinden en ondersteunen van gemeenschappelijke belangen met zo veel mogelijk anderen, mens en dier. En vanuit de zelftransformatie kunnen we (rustend in balans tussen zelfzorg en zorg voor de ander) liefde onvoorwaardelijk en vrij laten stromen. We kunnen voor onszelf zorgen en weggeven wat we overhebben. 

Pierre Teilhard de Chardin (1881-1955): uiteindelijk zijn wij één, jij en ik; samen lijden wij, samen bestaan wij, en wij zullen elkaar voor immer herscheppen.

Voor Teilhard de Chardin was God niet alleen de Schepper van het universum, maar ook de energie die het universum voortstuwt en evolutie mogelijk maakt. Hij geloofde dat God aanwezig was in alles wat bestaat en dat evolutie niet alleen een fysiek, maar ook een spiritueel proces was.

Volgens Teilhard de Chardin betekent samenwerken met God dat we ons bewust worden van onze rol in het proces van evolutie en actief bijdragen aan de vooruitgang van de mensheid en het universum. Hij geloofde dat we dit kunnen doen door ons bewustzijn te vergroten en onze liefde en solidariteit met anderen te vergroten, zodat we samenwerken in een wereldwijde gemeenschap.

De menselijke neiging om te willen beheersen, alles onder controle te hebben en belemmerende overtuigingen staan een onbevangen genieten van de stroom van liefde in de weg. Macht willen verwerven en uit te oefenen (machtsstrijd) staat evenwaardigheid in de weg. De uitingsvormen van de wens naar macht en controle zijn bijvoorbeeld competitie, oordelen en overmatig analyseren en labelen.
Voor wie het geduld kan opbrengen om deze boodschap in al zijn aspecten tot zich door te laten dringen, beveel ik Alan Watts aan. Alan Watts (1915-1973) verstond de speelse kunst om een universele waarheid kort te verwoorden en, voor wie het wil, eindeloos daarover door te gaan.

Statische en dynamische kwaliteit

Hoe heeft het zich ontwikkeld?

Wijsgeer Empedocles (490-430 voor Christus) verkondigde de theorie dat alle stoffen waren opgebouwd uit vier elementen. Deze vier elementen (aarde, water, lucht, vuur) kwamen vroeger in de metafysica van volkeren uit alle hoeken van de wereld voor, bij indianen, Grieken, Joden (Kabbala), boeddhisten en Chinezen. Waarschijnlijk hebben veel denkers gezocht naar beelden die de menselijke ontwikkeling als individu en als cultuur verduidelijken.
De elementen kunnen ook gerangschikt worden in verschillende dimensies, namelijk (vast-los, laag-hoog, donker-licht, passief-actief, dood-levend, materieel-geestelijk-spiritueel, oud-nieuw, statisch-dynamisch, onbewust-bewust, amoreel-moreel, onvrij-vrij, et cetera).

Toen de natuur- en scheikunde zich ontwikkelden weten we wat de chemische eigenschappen van stoffen zijn. Het had geen zin meer om de klassieke visie van elementen letterlijk te nemen. Maar figuurlijk, als metafoor voor het leven, ontwikkeling en transformatie, is het aardig om de eigenschappen van de elementen te vergelijken met moderne opvattingen.
Bijvoorbeeld met die van Robert M. Pirsig die zover gaat dat hij de waarde "kwaliteit" als drijvende kracht en fundamentele bouwstof (element) ziet van alles (object en subject) en daarmee van de evolutie. Pirsig doet middels zijn theorie van de Metafysica van de Kwaliteit een poging om westerse en oosterse filosofie te verbinden.
Hij maakt onderscheid tussen statische kwaliteit (waardepatronen) en dynamische kwaliteit.
Statische waardepatronen zijn onder te verdelen in vier stelsels:
• anorganische patronen,
• biologische patronen,
• sociale patronen,
• intellectuele patronen.

Deze vier stelsels zijn alomvattend. Er is niets volgens Pirsig dat in deze indeling niet ondergebracht kan worden. Daarbij zijn de vier stelsels onafhankelijk en zelfs tegengesteld ten opzichte van elkaar. Binnen elke laag is een synthese van tegenstellingen aan de orde. Elke laag van patronen is volgens Pirsig (moreel) verheven boven de voorgaande. Dit maakt waardeoordelen tussen die niveaus mogelijk.

Gecombineerd met de elementen levert dit de volgende tabel op.

Element	Statische kwaliteit	Steekwoorden en beschrijving
Aarde	De anorganische laag is de laag van de materie, van de atomen en moleculen. Dit is de laag waaruit alle dingen zijn opgebouwd. Zonder deze laag bestond er geen leven.	bodem, een fundament om op te bouwen, ontvangend, groeizaam, voedzaam, houvast gevend en bestendigend.
Water	Biologische patronen Alle levende organismen zijn opgebouwd uit cellen. Er vindt specialisatie en samenwerking plaats gericht op overleven.	vruchtbaarheid, leven, verfrissing, stroming, eb en vloed, vervloeiing, afkoeling, begrenzing, overstroming en verwoesting.
Lucht	De sociale laag is de laag van het samenleven van biologische organismen. De sociale laag maakt het mogelijk dat mensen op een manier samenleven waardoor ruimte ontstaat voor zaken die het zuiver biologische ontstijgen.	zuurstof, leefbaarheid, vrijheid, verbinding, dynamiek. Lucht is de drager van klank, ze communiceert, vervaagt, lost op, transporteert het zonlicht, brengt regen en bliksem.
Vuur	Intellectuele patronen De intellectuele laag is de laag van de zelfverwerkelijking van ieder individu en van de mensheid. De mens is in staat boven zich zelf uit te stijgen en kennis en ervaring te accumuleren.	warmte; het is energie en geeft energie, licht, zichtbaarheid, biedt voortgang, avontuur, samensmelting. Vuur is reinigend, geeft spanning, beweging, biedt gevaar. Het geeft verbranding, uitzetting, kracht, verschroeiing en vernietiging.

Dynamische kwaliteit is volgens Pirsig de bron van alle verandering, de kwaliteit van de vrijheid, de "bron" van de vrije wil.
Maar wanneer je (jezelf of iets) op een verantwoorde manier wilt veranderen, moet je -voordat je iets verandert- weten wat constant moet blijven. In termen van Pirsig: welk statisch patroon moet in acht (waarde) worden gehouden?

Alle vier waardepatronen moeten hun kwaliteit houden, anders is sprake van teloorgang.

Dynamische kwaliteit creëert de wereld waarin wij leven, maar statische kwaliteit is noodzakelijk om haar in stand te houden. Alleen maar in stand (willen) houden loopt telkens uit op stagnatie, het verhinderen van verandering of op het verbieden van het afwijkende.
Het is zaak telkens de balans te zoeken tussen beide kwaliteiten.
Mensen zoeken naar kwaliteitservaringen om ergens helemaal in op te gaan, om “in flow te zijn” of met hart en ziel ergens voor gaan en zo in een balans te zijn, die leidt tot vrijheid, bevrediging, geluk en creaties.

Het is veelbetekenend dat waardeoordelen en de invloed van geld (als het middel, het kapitaal vergroten als doel in het voortbestaan van de aarde) tegenwoordig (wederom) ter discussie staan.
De een wil economische groei om de aarde beter te maken, de ander vindt eenzijdig gericht zijn op economische groei juist een gevaar.
Het is een gevecht tussen intellectuele en sociale waardepatronen. De een denkt dat economische groei leidt tot dynamische kwaliteit, de ander ziet de essentiële statische waardepatronen in gevaar komen.

De huidige mondiale ontwikkelingen in de economie bekijkend in termen van de klassieke elementenleer laat zien dat er veel gevaren op ons afkomen: bodem, water en lucht worden vervuild, veel leven wordt vernietigd, biodiversiteit neemt af, het klimaat wordt warmer, mogelijk te warm.

Wat belangrijk is om in de gaten te houden is de ontwikkeling van vrijheid binnen de mondiale samenleving. Is er wel sprake van dynamische kwaliteit? Zijn de statische waardepatronen nog intact? Zijn de voor- en nadelen van de voortgang van de geschiedenis voor de keuzevrijheid van het individu in of uit balans? Neemt het aantal mensen met honger toe of neemt het af? Krijgen steeds meer mensen gelijke kansen op geluk? Is er sprake van een harmonische ontwikkeling in kwaliteit van leven en indien niet, zijn we mondiaal zo georganiseerd dat er effectieve en positieve sturing mogelijk is?

Zie ook: "Dialectiek, krachten gebundeld voor een hoger doel".

Waar gaat het weblog over?

Het gaat op deze websites niet om het zoeken naar compromissen, nuances of polarisatie, maar om een dialoog, gericht op integratie of overstijgen van tegenstellingen.
Wie zich ingraaft in een tegenstelling draagt niet bij aan een oplossing.
Het gaat om de erkenning dat beide kampen een element van de waarheid bevatten en dat deze constatering niet hoeft te betekenen dat er (blijvend) een patstelling is ontstaan. Dat is te lui, te passief en te weinig creatief.
Het gaat verder dan de filosoof Hegel, die het zocht in het overstijgen en opheffen van tegenstellingen via these en antithese naar synthese, zonder recht te doen aan de oorspronkelijke kernen van de tegenstellingen.
We gaan op zoek naar oplossingen die recht doen aan beide kanten en die door hun integratie van de tegenstellingen een nieuw element toevoegen. Nuances en compromissen volgen vanzelf.

Veel in dit weblog te beschrijven situaties zullen als tegenstelling een sociale versus een liberale component hebben.

Het meest sprekende voorbeeld is "respect". Velen hebben het woord voor in de mond, weinigen kunnen het treffend omschrijven.

Het toppunt van vrijheid wordt gezien als een ervaring van verbonden zijn met alle andere wezens en met alles wat bestaat. Het nastreven van een doel dat uitstijgt boven het persoonlijke belang is uiterst bevredigend.

Wikipedia schrijft bijvoorbeeld over de paradox van het "doen door niet te doen".
In hoofdstuk 37 van de Tao Te Ching staat bijvoorbeeld: "Tao is eeuwig niet doende en toch is er niets dat het niet doet". Met andere woorden, Tao doet niets en toch alles. De betekenis van niet doen is in deze zin veranderd. In de eerste betekenis wordt geduid op het niet gehecht zijn aan de resultaten van de actie die men onderneemt, en in de tweede betekenis wordt aangeduid dat men wel alles aanpakt wat men als taak of (levens)opdracht dient te volbrengen. Het 'doende zijnde niet doen' (wu wei wu). Men kan in deze paradoxen doordringen door de hele context, de filosofie of de cultuur waarin deze paradoxen geschreven zijn, te bestuderen.

Het pallet van voorbeelden in onze blogs levert hopelijk begrip en balans op.
Samen kan dit een stap omhoog zijn in bewustzijn.